หลักการทั่วไปของระบบปรับปรุงคุณภาพน้ำด้วยพืช

1. พืชลอยน้ำ  พืชโผล่พ้นน้ำ ความลึกของระดับน้ำไม่ควรเกิน 1 เมตรได้แก่  แพงพวยน้ำ  บัว ผักตบชวาฯลฯ
   
2. พืชแช่น้ำ พืชชายน้ำ    ความลึกของระดับน้ำไม่ควรเกิน 30 เซนติเมตร ได้แก่  พุทธรักษา  ปักษาสวรรค์ เตย

กก ธูปฤาษี

พืชน้ำ (Aquatic plant  ,  water plant) แบ่งเป็น 2 กลุ่มคือ

1. กลุ่มที่เป็นพืชขนาดเล็กมาก  (microphyta)  สาหร่ายชั้นต่ำ (Algae) และการเกิด Algae bloom

ไม่สามารถเห็นได้ด้วยตาเปล่าจะสามารถมองเห็นได้ภายใต้กล้องจุลทรรศน์ เช่นสาหร่ายชั้นต่ำ  (algae)  มีลักษณะเป็นแพลงตอน เป็นเส้นสาย  เป็นกลุ่มก้อน

• ปัญหาน้ำเขียว สาหร่ายออ (Algae bloom)

	ภาพที่ 8 สาหร่ายออ แฟ้มที่ 3

• Blue green algae พืชขนาดเล็กที่ปนเปื้อนในน้ำทำให้น้ำมีสีและมีกลิ่น
  
  

	ภาพที่ 9 Blue green algae แฟ้มที่ 4

• Euglenoid ภาพ ศิริพร บุญดาว พืชขนาดเล็กที่พบมากในน้ำนิ่ง

	ภาพที่ 10 Euglenoid แฟ้มที่ 5

1. กลุ่มที่เป็นพืชขนาดใหญ่ (macrophyta) พืชในกลุ่มนี้สามารถนำมาเลือกใช้ในการบำบัดน้ำเสีย โดยเลือกใช้ให้เหมาะสมกับสภาพน้ำ  สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า มีลักษณะเป็นพืชลอยน้ำ พืชชายน้ำ พืชโผล่พ้นน้ำ และพืชใต้น้ำ

ลักษณะของกลุ่มพืชน้ำที่มีขนาดใหญ่
-  มักมีกิ่งก้าน ต้น หรือใบยาว เพื่อให้เหมาะสมกับระดับน้ำที่เปลี่ยนแปลง
-  มีใบที่แข็งแรงและทนทานต่อการกระเพื่อมของน้ำ
-  มีระบบลำเลียงออกซิเจนไปสู่ราก
-  พวกที่อยู่ใต้น้ำมีการปรับตัวให้ได้รับธาตุอาหารทางใบแทนราก
-  พวกที่อยู่ใต้น้ำจะไม่มีปากใบ เนื่องจากอาหารและอากาศเข้าสู่เนื้อเยื่อได้โดยตรง

ลักษณะของระบบนิเวศแหล่งน้ำ

	ภาพที่ 11 ระบบนิเวศ แฟ้มที่ 6

พืชลอยน้ำ ( floating plant)

พืชชนิดนี้จะล่องลอยไปตามกระแสน้ำ หากนำมาใช้จำเป็นต้องกำหนดขอบเขตให้แน่นอน เนื่องจากบางชนิดเป็นวัชพืชน้ำที่ร้ายแรงและเมื่อพืชเริ่มแก่สังเกตได้จากมีการออกดอก เมื่อดอกโรยก็ควรเก็บพืชออกจากแหล่งน้ำ พืชลอยน้ำที่นิยมนำมาใช้ คือ  ผักตบชวา เนื่องจากมีความทนทานต่อสภาพน้ำเสียมากกว่าชนิดอื่น นอกจากนี้ก็มีจอกใหญ่ เป็นต้น ส่วนจอกหูหนู แหนเป็ดที่มีขนาดเล็กจะใช้ในกรณีบังแสงสว่างเพื่อลดการสังเคราะห์แสงของสาหร่ายชั้นต่ำ(algae)  เป็นการบำบัดน้ำเสียในกรณีเกิดสาหร่ายออ (algae-bloom)

• Eichhornia  cressipes ผักตบชวา
  พืชลอยน้ำที่มีประสิทธิภาพในการปรับปรุงคุณภาพน้ำได้ดีแต่เจริญเติบโตเร็วจนมีปัญหาในการควบคุม

	ภาพที่ 13 ผักตบชวา แฟ้มที่ 7

พืชชายน้ำ
(  marginal plant)

พืชชนิดนี้จะขึ้นอยู่บนดินริมชายตลิ่ง จึงมีรากที่ต้องอาศัยสิ่งยึดเกาะ การใช้พืชจำพวกนี้มาบำบัด การใช้พืชจำพวกนี้มาบำบัดน้ำเสียจึงจำเป็นต้องจำลองสภาพนิเวศเดิมเอาไว้โดยใช้ทรายเป็นเครื่องยึดเกาะแทนดิน พืชจะใช้สารอาหารจากน้ำในลักษณะของระบบการปลูกพืชแบบไร้ดิน (Hydroponic) พืชที่สามารถนำมาใช้เช่น พุทธรักษา ธูปฤาษี หญ้าแฝก ปักษาสวรรค์ เตยหอม เป็นต้น

• Typha angustifolia   กกช้าง ธูปฤาษี ทนทานต่อน้ำเสียได้ดีแต่ต้องตัดดอกทิ้งก่อนดอกแก่เนื่องจากผลิตเมล็ดได้มากและเจริญเติบโตเร็วมากจากการแตกหน่อจากลำต้น

ภาพที่ 14 กกช้าง ธูปฤาษี แฟ้มที่ 8

• Canna  indica พุทธรักษา  พุทธศร เป็นสัญลักษณ์ประจำวันพ่อแห่งชาติ  แช่น้ำได้ดีแต่ควรมีการเติมอากาศร่วมด้วยนอกจากนี้ยังช่วยเพิ่มความสวยงามให้กับแหล่งน้ำ  ต้นพุทธรักษามีหลากสีหลายพันธุ์สามารถเลือกใช้งานได้ตามความเหมาะสมกับสถานที่  สามารถขยายพันธุ์ได้ง่าย  ราคาถูก

• ต้นเหงือกปลาหมอขึ้นได้ในที่มีน้ำกร่อยหรือน้ำเค็ม เป็นพืชทนความเค็มได้  ในกรณีเป็นน้ำเสียที่มีน้ำเค็มร่วมด้วยจะสามารถเจริญเติบโตได้ดีแต่ควรใช้เครื่องเติมอากาศร่วมด้วย

ภาพที่ 16 ต้นเหงือกปลาหมอ แฟ้มที่ 10

พืชโผล่พ้นน้ำ

(emergent  plant)

พืชจำพวกนี้จะมีรากอยู่ใต้ดินก้นน้ำ (ดินตม) และชูใบและดอกอยู่เหนือน้ำ พืชจำพวกนี้เช่น บัวหลวง บัวสาย ปัญหาที่พบคือมักเป็นอาหารของสัตว์น้ำ หากจะใช้ต้องสร้างในลักษณะของระบบการปลูกพืชแบบไร้ดิน

• บัวสาย     พืชโผล่พ้นน้ำ นอกจากช่วยลดปัญหาน้ำเสียได้แล้วยังเพิ่มความสวยงามให้กับแหล่งน้ำ

	ภาพที่ 17 บัวสาย แฟ้มที่ 11

พืชใต้น้ำ
(submerged plant)

พืชจำพวกนี้สามารถดำรงชีวิตยู่ใต้น้ำทั้งส่วนราก ลำต้น ใบ ดอก ผล เมล็ด ทุกส่วนสามารถอยู่ในน้ำได้ สามารถนำมาใช้บำบัดน้ำเสียได้ดีแต่ก็มักเป็นอาหารของสัตว์น้ำเช่นกัน พืชจำพวกนี้ได้แก่ สาหร่ายหางกระรอก สาหร่ายฉัตร ดีปลีน้ำ เป็นต้น รากของพืชเหล่านี้จะดูดเอาของเสีย สารอินทรีย์ แร่ธาตุที่พืชต้องการซึ่งปนมากับน้ำ ทำให้คุณภาพน้ำดีขึ้น

• Hydrilla verticillata สาหร่ายใต้น้ำ  มีทั้งคุณและโทษสามารถทนทานต่อสภาพน้ำเสียแต่เป็นวัชพืชร้ายแรงในแหล่งน้ำชลประทาน

	ภาพที่ 19 Hydrilla verticillata แฟ้มที่ 12

• Potamogeto malaianus เป็นสาหร่ายใต้น้ำที่มีความทนทานต่อสภาพแวดล้อม